RSS

Snajperskie Lee – Enfieldy

10 lis

Od bardzo długiego okresu darzę karabiny Enfielda wyjątkową estymą. Złożyło się na to kilka kwestii. Prócz wielu niezaprzeczalnych zalet tej broni (wysokiej celności, zwłaszcza na dalszych dystansach strzału, kapitalnej kultury pracy zamka i bezpiecznika, pojemnego, wymiennego magazynka) nie bez znaczenia jest dystyngowany designe karabinów. Widać od razu, iż broń projektowano w Anglii,  dla żołnierzy dumnego imperium.

Historia snajperskich wersji karabinów Lee  – Enfield zaczyna się w 1915 roku, kiedy to na kabekach No 1 Mk III i III* (S.M.L.E – Short Magazine Lee Enfield) zaczęto montować celowniki pryzmatyczne Lattey, Neil i Martin. Celowniki, te oparte na lunecie Galileusza trudno nazwać celownikami optycznymi z prawdziwego zdarzenia, niemniej pozwalały na nieco bardziej precyzyjne strzelanie. Masa broni z przyrządami Lattey nie przekraczała 4,0 kg.

Na tych samych karabinach, w latach 1915 – 1918 osadzano również „prawdziwą” lunetę celowniczą firmy Periscopic Prism Co., nieco z lewej strony broni, na bocznym montażu. Celownik był skalowany do 600 yardów, miał dwukrotne powiększenie, długość 304,8 mm i masę 510 g. Karabin z lunetą ważył 4,6 kg.

Tabela przedstawia ilość celowników i kb snajperskich Lee Enfield, wyprodukowanych od 1915 roku:

Karabin Celownik Ilość sztuk Firma dokonująca konwersji na broń wyborową
S.M.L.E. Lattey;

Neil;

Martin;

B.S.A.

Ok. 8500

4000

575

80

S.M.L.E. Periscopic Prism Co.;

Aldis Nos. 1,2,3,4;

Winchester  A 5 i B 4;

Goerz/Evans;

4830

3196

 

 

907

 

ok. 130

Periscopic Prism Co.;

Aldis, Purdey, Holland;

 

 

Whitehead Bros.;

 

Evans

No. 1 Mk III* H.T. Różne;

Pattern 1918, wysoki montaż

 

Ok. 725

1131

różni rusznikarze;

Lithgow

No. 4 Mk I & I* (T) Pattern 1918, niski montaż 481 Lithgow
No. 4 Mk I (T) No. 32 Mk I 1403 Enfield
No. 4 Mk I No. 32 Mk 1, 2 i 3 23177 Holland & Holland*
No. 4 Mk I * (T) No. 32 Mk 3;

No. 32 Mk I, I A, 2 , 3 i No. 67 Mk I;

Lyman Alaskan (No. 32 TP Mk I)

100

 

1000

 

 

 

99

B.S.A, Shirley;

Long Branch;

 

 

 

 

Long Branch

L 42 A 1 L1A1 (ex. No.32);

Schmidt & Bender 6 x 42

10000

 

 

ok. 130

Enfield

 

 

* Pierwszy kontrakt z Holland & Holland zawarto 22.09.1942 roku, na wykonanie 12.100 kb wyborowych. Wykonano go do czerwca 1944 roku. Kontynuowano kompletowanie do lutego 1946 roku, wykonując następne 9.617 sztuk. Drugi kontrakt z 18.12.1945 opiewał na 5.000 sztuk, co dawałoby w sumie 26.617 kb wyborowych, ale nie ukompletowano 3.440 egzemplarzy, tak więc pełna ilość zamyka się w 23.177 (sto sztuk wykonało B.S.A)

Na karabinach No. 1 Mk III osadzano także lunetę Aldis Bros., produkowaną w wersjach 1, 2 , 3 i 4.  Celowniki miały możliwość wprowadzania poprawek w pionie na górnym bębnie. Długość lunety wynosiła 292 mm. Celownik był skalowany w zakresie 100 – 600 yardów. W zakładach Purdeya dokonano osadzenia 1443 celowników Aldis na S.M.L.E., przy czym 944 sztuki osadzono w 1914 roku, zaś pozostałe 499 w lipcu – grudniu 1914 roku. Masa broni z lunetą 4,6 kg.

Długie i cienkie celowniki optyczne Winchestera (A 5 – krotność 5 x i B 4 – powiększenie 4 x) osadzano na S.M.L.E. w latach 1915 – 1917, w zakładach Whitehead Bros.  Luneta miała długość aż 16 cali (406, 4 mm). Karabin z tym celownikiem ważył tylko 4,2 kg.

Karabiny No. 1 Mk III i III* były sporadycznie wypuszczane z cięższą i bardziej precyzyjną lufą. Produkowała je australijska fabryka w Lithgow, z przeznaczeniem dla klubów strzeleckich i strzelców długodystansowych, w okresie międzywojennym. Karabiny te były dodatkowo wyposażane w celownik przeziernikowy umieszczony na wsporniku z lewej strony komory zamkowej. Broń sygnowano dodatkowa literą H, od Heavy Barrel (ciężka lufa). Masa karabinu No. 1 Mk III  H  wynosiła 4,5 kg, długość lufy, jak w wersjach standardowych 640 mm, gwint lewostronny, pięciobruzdowy. Oznaczało to w praktyce, iż Lee Enfieldy kal. 303 British były nielicznymi karabinami, w których derywacja odkładała się w lewo, a nie w prawo.

Wyczynowe No. 1 Mk III (z cięższą lufą) cieszyły się wyjątkową estymą wśród strzelców długodystansowych w Australii. Nic więc dziwnego, iż w okresie II wojny światowej i tuż po niej dokonano takiej właśnie konwersji zwykłego No. 1 Mk III*  na broń snajperską. W latach 1944 – 46 i  1954 – 55 w Lithgow osadzono na  No. 1  celowniki Pattern 1918, skalowane na dystansach od 100 do 1000 yardów. Broń oznaczono jako No. 1 Mk III * H.T. (Heavy barrel, Telescopic). Istniały dwa typy montaży, wysoki i niski. Na zakontraktowane 2500 sztuk broni wykonano 1612, w tym 1131 z wysokim i 481 z niskim montażem lunety.  Dodatkowe 100 sztuk wyprodukowano jeszcze w latach 1954 – 55. Masa karabinu  z optyką wynosiła 4,8 kg.

Niestety, w Australii  nie wypuszczano Enfielda w wersji No. 4 Mk I i II, który z powodu cięższej lufy i celownika przeziernikowego strzelał celniej od No. 1 Mk III. Tak więc jedyną drogą uzyskania bardziej precyzyjnej broni była modernizacja No. 1 do wersji ciężkolufowej. Pomysł ten udał się fabryce w Lithgow wręcz doskonale.

Karabin No. 4 Mk I i I *  był bardzo wdzięcznym materiałem na broń wyborową.  Podczas II wojny światowej (i długo po niej) podstawowym celownikiem optycznym, używanym na „numerze cztery” był model No. 32, projektowany początkowo dla ręcznego karabinu maszynowego Bren. Karabin oznaczany był dodatkowym symbolem (T) od ang. słowa  Telescopic – celownik teleskopowy. Celownik No.32 produkowany był w czterech wariantach (Mk I; Mk I A; Mk II i Mk III) i cieszył się dobrą reputacją, dowodem na to jest fakt używania go jeszcze w latach osiemdziesiątych  XX wieku na karabinie L 42 A 1. Karabiny kompletowano optyką w fabrykach Enfield, Holland & Holland i Long Branch. Broń uzupełniano poduszką policzkową z twardego drewna, poprawiającą komfort pracy snajpera.

Niewielką ilość około stu kanadyjskich karabinów No. 4 wyposażono w 1945 roku w celowniki Lyman Alaskan, na montażu firmy Griffin & Howe. Oznaczano je jako No. 4 Mk I * (T)  C No. 32 TP Mk I. Był to komercyjny model lunety, sygnowanej dodatkowo oznaczeniami: THE LYMAN GUN SIGHT CORP., MADE IN U.S.A. MIDDLEFIELD, CONN., U.S. PATENT No 2078858. Celownik miał ważne zalety – był wodoodporny i bardzo  lekki, co powodowało, iż masa całkowita broni nie przekraczała 4,7 kg. Dla porównania, Enfield No. 4 z typową lunetą No. 32 ważył 5,3 kg .Kolba miała dodatkową poduszkę policzkową, którą można było zdjąć, gdyby trzeba było strzelać z przyrządów mechanicznych.

W 1944 roku w fabryce Long Branch (Kanada) część karabinów snajperskich Lee – Enfield wyposażano w celownik optyczny No. 67 Mk I. Wczesny model oznaczano jako C No. 32 Mk 4. Pełne oznaczenie, bite na  optyce wyglądało następująco:

TEL. STG. C No 32 Mk 4  CGB 91 G.A. 3,5 x 24  R.E.L. CANADA 1944 10 – C.

Jak wynika z sygnatury luneta miała klasyczne parametry: krotność 3,5 x (jak  celownik PU Mosina), przy średnicy optycznej obiektywu rzędu 24 mm. Skalowanie dystansu dochodziło do 1000 yardów (914 metrów), z podziałkami głównymi co 100 i pośrednimi co 50 yardów. Montaż firmy Griffin & Howe, masa broni 5,2 kg. Kolba broni dysponowała integralnym podwyższeniem na policzek oraz gumową stopką, zmiękczającą odrzut broni.

Kanadyjskie celowniki sygnowano pierwszą literą C i dalej OS, podczas gdy brytyjskie tylko OS.

Numeracja i kolejność wyglądały następująco:

–          angielskie

No. 32 Mk I (V – 5)     OS 466 A;

No. 32 Mk 2                 OS 1650 A;

No. 32 MK 3                OS  2039 A.

–          kanadyjskie

C No.32 Mk 1              COS 466 A;

C No.32 Mk I A           CBG 76 GA;

C No. 32 Mk 2              COS 1650 A;

C No. 32 Mk 3             COS 2039 A;

C No. 32 MK 4            CGB 91 GA;

C No. 67 MK 1            CBG 91 GA;

C No. 32 T.P.               CGB 88 GA (Lyman Alascan).

Kanadyjskie karabiny snajperskie No. 4 na lewej stronie komory zamkowej miały bite oznaczenie typu broni – No. 4  MK * T i oraz nazwę fabryki – Long Branch i rok produkcji.

Celowniki optyczne dla kanadyjskich Enfieldów były produkowane w zakładach REL (Research Enterprises Ltd.) z Sherbrooke (Ouebec). Późniejsze egzemplarze optyki nr broni miały bity na bocznym montażu.

 Część karabinów kanadyjskich była wyposażona w celowniki produkcji brytyjskiej.

Prócz zakładów REL optyka No. 32  wytwarzana  była w następujących fabrykach:

–          Vickers Instruments Ltd.;

–          William Watson & Son;

–          Houghton Butcher Manufacturing Co.;

–          Kershaw Ltd.;

–          A. Kershaw and Son;

–          Cooke Troughton abd Simms;

–          Taylor Hobson & Co.

W Kanadzie badano także eksperymentalne karabiny Lee – Enfield z prototypowym celownikiem  REL o krotności 5 x., na montażu firmy Griffin & Howe. Karabin miał łoże typu sportowego, z mocno skróconymi nakładkami na lufie.

Po rekonwersji wyborowych karabinów Lee – Enfield na nabój kal. 7,62 x 51 NATO angielscy snajperzy otrzymali broń oznaczaną jako L8 A 2 (T). W 1964 roku przeprowadzono szerokie testy sześciu karabinów wyborowych No. 4 (T)  zarówno przed jak i po konwersji pod nabój 7,62 x 51 NATO. Wyniki były na tyle ciekawe, iż warto je przytoczyć. Badano karabiny w bardzo dobrym stanie technicznym, sygnowane następującymi numerami: X 32437; O 31560; U 32340; X 32072; V 37975; T 32908.

Otóż przy strzelaniu na 200 yardów (183 metry) z mechanicznych przyrządów celowniczych typu przeziernikowego, amunicją wojskową .303 British najgorsze serie siedmiostrzałowe dał model X 32072, w prostokącie o wymiarach 203,2 x 188,0 mm (szerokość x wysokość). Ten sam karabin, ale w serii sześciostrzałowej dał już lepsze skupienie – rzędu  188,0 x 88,9 mm. Najlepszy egzemplarz – V 37975 na tym dystansie zrobił grupę mieszczącą się w prostokącie 88,9  x  61,0  mm. Następnie karabiny wyposażono w nowe, czterobruzdowe lufy kalibru 7,62 x 51, z partii CR 1281.

Strzelano już z wykorzystaniem celowników optycznych No. 32, na 183 metry. Najgorzej bił karabin  U 32340, lokując przestrzeliny w prostokącie o wymiarach 127,0 x 114,3 mm. Przy seriach sześciostrzałowych skupienie tego egzemplarza poprawiło się do 127,0 x 88,9 mm. Najlepszy wynik dał karabin nr X 32437 – kule ułożyły się  w prostokącie 114,3 x 63,5 mm (dla grupy sześciu pociskowej 55,9 x 33,6 mm). Jak widać, nienajlepiej.

Przy strzelaniu z optyki 3,5 x na 547 metrów (600 yardów) najgorszy wynik dał karabin nr  T 32908 – 538,5 x 419,1 mm (dla serii 6 strzałowej 419,1 x 370,8 mm), zaś najlepszy L 8 (T) nr U 32340 – 221,0 x 180,3 mm. Seria sześciostrzałowa z tego kabeka dała świetne skupienie –  221,0 x 114,3 mm.

W 1970 roku na uzbrojenia brytyjskich snajperów wszedł karabin L 42 A 1, produkowany w Enfield. Był to prawie typowy Enfield, ale z mocno skróconymi nakładkami lufy, oczywiście już w kalibrze .308 Winchester (7,62 x 51 NATO). Nabój ten jest nieco silniejszy energetycznie od .303 British. Zastosowano gwint czterobruzdowy, prawozwojny. Magazyn miał nieco inny kształt, dostosowany do nabojów z kryzą z wtokiem. Sama lufa była cięższa i dłuższa (700 mm zamiast 640, skok gwintu 1 : 12 cali czyli pełen obrót co 304,8 mm). Celownik No 32 był już skalowany do 1000 metrów, nie yardów. Masa broni – 5,6 kg.

Wersja policyjna tej broni – Enfield Enforcer była wyposażona w lepszy celownik Pecar, o krotnościach 4 – 10 x i obiektywie 45 mm. Montaż pod lunetę pochodził z firmy Parker Hale. Stosowano do niej inną, bardziej ergonomiczną osadę. Także lufa była minimalnie dłuższa i cięższa. Karabiny L 42 A 1 i Enforcer strzelały znacznie celniej od No. 4 Mk I * T czy konwersyjnego L 8 (T). Podczas strzelań kontrolnych kapral Cox udowodnił, iż z  L 42 A 1 można trafić w głowę tarczy sylwetkowej nawet z dystansu 1000 metrów. Bez wątpienia, prócz doświadczenia miał też sporo szczęścia. Ostatnie wersje L 42 A 1 wyposażano w doskonałe lunety snajperskie firmy Schmidt & Bender, o parametrach 6 x 42. O całą epokę wyprzedzały one stary celownik No. 32.

W firmie Australian International Arms (AIA) opracowano wersję wyborową Lee – Enfielda (kal. 308 Win., sygnatura M 10 – B 2), z ciężką lufą długości 640 mm. Celem ułatwienia montażu optyki karabin wyposażony jest w długą szynę Picatinny, zaś celownik mechaniczny dysponuje dwiema  nastawami przeziernika:  200 i 400 metrów. Do karabinu pasują magazynki od kb M 14 (M 21). Niestety, nie udało się sprowadzić tej broni do Polski,  z winy producenta. Firma AIA przeżywa kryzys i produkcja Lee – Enfieldów (w kilku wersjach, także standardowej No 4, kal. 308 Win., pod oznaczeniem No. 4 Mk 4) uległa  zakończeniu. Szkoda, bo to nostalgiczna i bardzo piękna broń.

Marek Czerwiński

 

Literatura:

Jan Skennerton „ The Lee – Enfield. A Century of Lee – Metford & Lee – Enfield Rifles & Carbines”, 2007, Ian D. Skennerton;

Peter Laidler & Ian Skennerton „An Armourers Perpective: .303 No. 4 (T) Sniper Rifle and the Holland & Holland Connection”1993.

 

Tags: ,

8 responses to “Snajperskie Lee – Enfieldy

Leave a Comment:

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *